Әлемдегі уран қоры қанша жылға жетеді

12.05.2025, 08:24 zhambylnews.kz

Өткен айда Халықаралық атом энергиясы жөніндегі агенттік «Қызыл кітап» баяндамасын жариялады. Сарапшылар қорытындылай келе, жер бетінде бұған дейін анықталған уран қорлары 2080 жылға қарай сарқылатынын ескерткен. Осылайша, мұнай дәуірімен қатар, уран кезеңі де көпке ұзамайтындай көрінді. Kazinform-ның аналитикалық шолушысы осы болжамға зер салып, әлемдегі уран қоры қаншаға жететінін сарапшылардан сұрады. МАГАТЭ болжамында не жазылған?Financial Times жазғандай, әлемде ядролық энергетикаға қызығушылық 1970-жылдардағы мұнай дағдарысы кезеңіндегідей өте жоғары болуда. 2020 жылдан бері ядролық энергетикаға салынған жыл сайынғы инвестиция шамамен 50 пайызға артып отырған. Ал 2050 жылға қарай ядролық қуат 130 пайызға күшейеді. Осы қарқын сақталар болса, 2080 жылға қарай әлемде қазірге дейін анықталған уран қорларының бәрі сарқылады. Ал әзірге жаһанда қанша қор бар? МАГАТЭ есебінде 2023 жылы әлемде шамамен 8 млн тонна уран қоры анықталғаны жазылған. Агенттік мәліметі бойынша, жер жүзінде уран қоры ең көп ел көшін Аустралия бастап тұр – 1,7 млн тонна қоры бар. Екінші орында, Қазақстан (900 мың тонна), ал үшінші Канада (600 мың тонна). Негізі канадалық уранның сапасы жоғары саналады. Бұдан кейінгі орындарда – Ресей (500 мың тонна), Африкадағы ең ірі уран өндіруші ел Намибия (450 мың тонна) және Өзбекстан (200 мың тонна). Бұл ақпарат технологиямен өндіруге болатын уран көлеміне ғана қатысты екенін де айта кетейік. Әлем нарығында қазір ең үлкен тұтынушы Америка, байытылған уранның 60 пайызын алып отыр. Бұдан кейін Қытай, Ресей, Франция. Соңғы аталғаны өткен ғасырдан бері энергияны ураннан алу тәжірибесін толыққанды енгізуге таяу. Мысалы, Франция шамамен электр энергиясының 80 пайызын ураннан алып отыр. АҚШ, Ұлыбритания және Оңтүстік Корея ядролық энергетикасын 2050 жылға қарай едәуір арттыруды көздеп отыр. Бұған қоса, Microsoft, Amazon секілді алпауыт компаниялар да ядролық энергетикаға инвестиция құюда. Олар озық технологияға, қуатты мәлімет қоры орталықтарына, жасанды интеллект жүйелеріне баса назар аударған. Сала өкілдері батыстың энергетика компаниялары сұраныс артуына байланысты уран тапшылығы туындай ма деп қауіптенеді. Бұл тұста қазір уран бойынша әлемдік нарықтың 43 пайызын Қазақстан алып отырғанын айта кетейік. Кейінгі жылдары Қазақстан уранды Ресей мен Қытайға көбірек, ал АҚШ пен Еуропаға азырақ сата бастады. 2022 жылы Қазақстан өндірген уран көлемі Канада, Намибия, Аустралия және Өзбекстан секілді төрт ел өндірген өнімнен де асып түсті. Қазақстан 2024 жылы уран өндірісін тағы 10 пайызға өсірген. 2023 жылы бұл көрсеткіш 21 112 тонна болса, 2024 жылы елімізде 23 270 тонна уран өндірілді. Алайда былтыр сатылған уран көлемі 8%-ға азайып, 16,6 мың тоннаны құрапты. Осылайша, «Қазатомөнеркәсіп» ұлттық атом компаниясының 2024 жылғы таза пайдасы екі есе өсіп, 1,13 трлн теңгеге жетті. Былтыр компания өндірген уранның 1 фунты (0,45 келі) нарықта орта есеппен 55 доллардан сатылған. Инфографика: KazinformАдамзатқа уран мұнайдан да маңыздыЖер бетінде кез келген ресурс шектеулі екені анық. Мұнай, су, газ, сол секілді уран да шектеулі. Сондықтан адамзат баламалы энергия көзі аталатын жел және күн көздерін таусылмайтын ресурс ретінде қарастырады. Энергетика саласының сарапшысы Абзал Нарымбетовтің пайымдауынша, 2080 жылға дейін тағы да көптеген уран қорлары анықталуы мүмкін, потенциалды кен орындары бар. Яғни, алдағы уақытта бұл болжамды уақыт созыла береді. Фото: Абзал Нарымбетовтің жеке мұрағатынан– Өткен ғасырда өмір сүрген америкалық геофизик Мэрион Кинг Хабберт «1978 жылы мұнай таусылады» деп айтқан. Қараңыз, одан бері жарты ғасыр өтті, Солтүстік теңізде мұнай табылды, жаңа технология арқасында тақтатас мұнайы шықты. Мұнда өзекті бір дүние – кез келген нәрсе шегіне (ең биік нүктесіне – ред.) жеткенде қайта құлдырайды деп айтып жатамыз. Бірақ осыны ұстап тұрған – жаңа технология. Инновацияның келуі, жаңа тәсілдердің ойлап табылуы қорларды толтырды. Қазір мұнай шегіне 2040 жылы жетеді деген болжамдар бар. Кезінде «мұнай шегіне 2019-2020 жылы жетеді» деген сарапшылар болжамын кері қайтарып алды, – дейді маман. Сарапшының сөзінше, қорлардың толығып отыруына бір жағынан бағаның әсері бар. Мұнай кей кезде ауытқығанымен, негізгі бағасын ұстап тұр. 2000-жылдары уран бағасы құлдыраған, қазір ол да қайта көтерілуде. Сондықтан бұл кезеңдер, болжамдар бәрі аумалы цикл екенін ескерген жөн. МАГАТЭ «Қазақстанда 900 мың тонна уран қоры бар» дегенімен, Абзал Нарымбетов Қазақстанның уран өндірісіне қатысты компанияларының есебін біріктіре отырып, сәл өзге ақпараттар шыққанын көрсетті. Сарапшы компаниялар есебін қосқанда елде 567 мың тонна уран қоры барын, оның 53 пайызы (301 мың тонна) «Қазатомөнеркәсіпке» тиесілі екенін айтты. Ал 25 пайызына (141 мың тонна) ресейлік «Росатом» иелік етіп отыр. Қалғанын канадалық, қытайлық, франциялық және жапониялық компаниялар иемденген. – Дегенмен компаниялардың анықталған қордан бөлек, потенциалды ресурстары бар. Бұл жағынан да «Қазатомөнеркәсіп» көш бастап тұр, 509 мың тонна ресурсы бар. «Росатомның» мүмкіндігі 193 мың тоннаға бағаланған. Жоғарыда аталған 4 елдің компаниясының ресурсы біріккенде 148 мың тонна болады. Қазір әлемде қорлардың азайып жатқаны шынымен байқалады. Бұл алдағы уақытта талқылайтын мәселе. Осыдан 10 жыл бұрын «Қазатомөнеркәсіп» бір қателік жібергенін де айтқан жөн: уранды нарыққа көп шығарамын деп бағасын түсіріп алды. Өзге елдер осыны ескеріп, бағаның өскенін күтіп, потенциалды қорларын сақтап отырған болуы мүмкін, – деді сарапшы. Қазір жасанды интеллект, ақпаратпен жұмыс істеу үшін алпауыт компанияларға сөзсіз энергия керек. Сондықтан эксперимент ретінде модульдік реакторлар сыналып жатыр. Бірақ барлығы келешектің жобалары. Бұның бәрі энергия болмаса түгел адамзаттың дамуы тоқтап қалатынын көрсетеді. – Адамзатқа уран мұнайдан да маңызды. Неге? Мұнай тікелей энергия өндіруге бағытталмайды, көбіне жанармайға айналады. Ол жоқ болса орнын газ баса алады. Ал уран энергия көзі болғандықтан, адамзат келешегі оған мұқтаж, – деп қорытындылады Абзал Нарымбетов. Біз мәселеге қатысты сарапшылардан бөлек, ресми органдардың, соның ішінде Энергетика министрлігінің көзқарасын білгіміз келген. Дегенмен ведомство таяуда ғана құрылған Ядролық энергетика жөніндегі агенттікке сілтеді. Агенттіктің баспасөз қызметінің айтуынша, ұжым тек жақында құрылды, сондықтан мамандар әлі бекітіліп үлгермеген. Соңында «Қазатомөнеркәсіп» сарапшыларының ұстанымын сұрауға ниеттендік. Алайда компанияның баспасөз қызметі мамандармен байланыстыруды сұраған өтінішімізді жауапсыз қалдырды. Мұхиттарда 4,5 млрд тонна уран барМұнай және газ саласының сарапшысы Асқар Исмаиловтың айтуынша, уранды айтпағанда мұнай дәуірі алдағы 20-30 жылда аяқтала қоймайды. Мәселе мынада: жаһандық мұнай нарығының көлемі 3 трлн доллардан асады. Мұнай компаниялары өздерінің капиталдық инвестицияларын өтемейінше, бұл нарықтың жойылғанын ешкім қаламайды. Фото: Асқар Исмаиловтың жеке мұрағатынан– «Қара алтын» жай ғана шикізат емес, ол – осы өндіріске қызмет көрсететін тұтас салалардан құралады. Бұл қызмет түрлері өте ерекше, оларды басқа салаларда қолдану мүмкін емес. Мысалы, теңіз астындағы фонтанды арматуралар тек қана мұхиттағы мұнай кен орындарында бар. Осыған ұқсас мысалдар жетерлік. Менің ойымша, уранға қатысты болжамдар Ресей уранына қарсы салынған санкцияларды әлсіретуге бағытталған кезекті пиар науқан іспетті. Себебі байытылған уранның көп бөлігін Ресей өндіреді. Ал олардың ураны болмаса, Батыстағы көптеген атом электр станциялары жұмысын тоқтатады, – дейді ол. Сарапшы бұған қоса Қытайдың қазір теңіз суынан уран өндіруді бастағанын айтты. Мұхиттарда шамамен 4,5 млрд тонна уран бар, есептесек, мыңдаған жылдарға жетеді. Бірақ қытайлар алдымен өндірісті өнеркәсіптік деңгейге жеткізуі керек. Қазір тек сынақ ретінде іске асуда. – Ал баламалы энергия көздеріне келсек, басты мәселе – олардың өзіндік құны мен тұрақтылығы. Бұл екі көрсеткіш бойынша әлі де айтарлықтай мәселелер бар. Адамзаттың басым бөлігі кедейлер екенін ескерсек, мұндай энергетикаға сұраныс жоғары бола қоймайды, – деп қорытындылады Асқар Исмаилов. Қорыта айтқанда, МАГАТЭ болжамына үреймен қарауға негіз жоқ іспетті. Себебі уран қорлары әлемнің көп елінде әлі де табылуы мүмкін. Шамасы, кей өндірушілер бағаның өскенін күтіп, қорларды ашуға асықпай отыр делінетін болжам сенуге тұрарлықтай.