2024 жылдың ақпан айының қорытындысы бойынша Орталық Азияда тұтынушылық сенімділік күрт төмендеуде

28.03.2024, 11:00 kz.kursiv.media

Freedom Finance Global компаниясы сегізінші ай Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан сияқты Орталық Азия елдері тұрғындарының тұтынушылық сенімділігін, инфляциялық және девальвациялық күтулерін зерделеуде. 2024 жылғы ақпан қызықты нәтижелер көрсетті, ол қаңтар айындағы көрсеткішке ұқсайды.

Мәселен, ақпан айында Орталық Азияда тұтынушылық сенімділіктің кеңінен нашарлағаны байқалады. Бұл әсіресе Өзбекстанда, Қырғызстанда және Қазақстанда байқалады. Аталған соңғы ел бейтарап шекараға жақындап, 100 тармақтан сәл жоғары болды. Екінші жағынан, ресми түрде барлық төрт елде оң жауаптардың үлесі әлі де теріс жауаптардан басым. Ал Тәжікстанда олардың арасындағы айырмашылық өте маңызды. Жалпы алғанда қаңтар айында күрт төмендеген инфляциялық күтулер мен сезімдер бірдей деңгейде қалды. Жалпы алғанда, қаңтар айында күрт төмендеген инфляциялық күтулер мен сезімдер сол деңгейде қалды. Бұл ретте жекелеген қымбаттаған тауарлар мен көрсетілетін қызметтер және тұрғындарда инфляциялық пессимизмнің елеусіз өскені байқалатын елдердің тұрғысынан шағын ескертулермен табысты нығайтты.

Талдаушылар талдау жүргізілген елдердегі халық санына сәйкес Қазақстан мен Өзбекстанда ай сайын 3 600 сауалнама, Қырғызстанда 1600, Тәжікстанда 1200 сауалнама жинап отырады. Зерттеулер әлемнің көптеген елдерінде тұтынушылық сенімділік индекстерін алу үшін қолданылатын және United Research Technologies Group зерттеу компаниясы жергілікті міндеттерге бейімдеген әдіснамаға негізделген. Деректерді жинау әдісі – телефон арқылы сауалнама жүргізу. Сауалнама жергілікті халықтың тілінде жүргізілді: зерттеу респонденттердің ана тілінде жүргізіледі.

Ақпан айында Қазақстандағы тұтынушылық сенімділік индексі (CCI) үшінші ай қатарынан төмендегенін көрсетті. Бұл жолы индекс 100 тармақты құрайтын бейтарап шекараға жақындады, одан тек 0,7 тармаққа жоғары болды. 2023 жылғы ақпанмен салыстырғанда индекс сәл жоғары болды. Ақпан айындағы индекстің төмендеуі 2,5 тармақты құрады. Бұл көбінесе ірі сауда жасау үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылығы және бір жыл деңгейіндегі экономикалық перспективаларға қатысты болжамдар төңірегіндегі пессимизмнің артуына байланысты.

Ірі сауда жасау мен шығыстар үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылық қосалқы индексі 3,6 тармаққа төмендеп, 66 тармаққа жетті. Бұл деректер жинаған барлық 18 айдағы рекордтық төмен мән болып табылады. Ақпан айында қазақстандықтардың тек 27,4%-ы ірі сауда жасау үшін қазіргі уақытты қандай да бір қолайлы уақыт екенін айтты. Бір ай бұрын олардың үлесі 28,7% болды.

Бір қызығы, жас топтары арасында 29 жасқа дейінгі жастар жалпы трендті қолдамады. Егер қаңтар айында жастардың 37%-ы оптимистік көзқарас білдірсе, ақпан айында олардың үлесі 41% болды. Ал егде жастағы топтарда оң жауаптардың үлесі, керісінше, азайды. Мысалы, «60 жастан асқан» ең пессимистік топта бұл үлес 22-ден 18%-ға дейін төмендеді.

Өңірлер бойынша жалпы трендті қолдамағандар да болды. Бұл тұрғыда Маңғыстау, Абай және Ақтөбе облыстары айрықша байқалды. Бұл облыстарда ақпан айындағы оң жауаптардың үлесі сәйкесінше 11, 4 және 2 базистік тармаққа өсті. Ең үлкен шегіністі Атырау облысы көрсетті, онда бұл көрсеткіш 39-дан 23%-ға дейін төмендеді. Соған қарамастан, айырмашылығы аса үлкен емес ең нашар өңірлік көрсеткіш Қостанай облысында тіркеліп отыр. Өңірде ірі сауда жасау үшін қазіргі уақытты қолайлы жағдайлар деп есептейтіндердің үлесі небәрі 22%-ды құрайды.

Бір жыл деңгейіндегі экономикалық жағдайдың күтілетін өзгерістерінің қосалқы индексі ақпан айында 3,2 тармаққа төмендеп, 129,9 тармаққа жетті. Бұл 2023 жылғы шілдеден бергі ең төменгі нәтиже болды. Жалпы алғанда, қосалқы индекстің орташа мәні 135,4 тармақ болғандағы алдыңғы алты айдың жалпы көрінісінен шығарылды. Ақпан айында қазақстандықтардың 54,1%-ы экономиканың алдағы жылға арналған болашағына қатысты оң жауап берді. Айта кетейік, бұл қаңтар айындағы 55,4%-ды құраған көрсеткіштен аздау.

29 жасқа дейінгі жастар қайтадан оптимизмнің өскенін көрсетеді. Осы жас тобы берген оң жауаптардың үлесі 57-ден 61%-ға дейін өсті. Ең нашар жауап бергендер 45-59 жас аралығындағы адамдар болды. Олардың ішінде дәл осындай үлес тек 50%-ды құрады. Бұл қаңтар айындағы көрсеткішке қарағанда 5 пайыздық тармаққа аз. Сондай-ақ ауыл тұрғындарының трендті қолдамау серпінін атап өтеміз. Олардың арасында оң жауаптардың үлесі 57-ден 58%-ға дейін өсті. Қала тұрғындары берген оң жауаптардың үлесі 54-тен 51%-ға дейін төмендеді.

Өңірлер бойынша төмен трендке қарағанда ең үлкен қозғалысты Ұлытау, Маңғыстау, Абай және Қызылорда облыстары көрсетті. Бұл облыстарда экономика бір жыл ішінде жақсы нәтиже көрсетеді деп санайтындардың үлесі сәйкесінше 16, 13, 12, 12 пайыздық тармаққа өсті. Ақпан айында Қызылорда облысы 71% нәтижесімен көш бастады, бұл жалпы республикалық көрсеткіштен едәуір жоғары. Жетісу облысы ең нашар серпінді көрсетті, онда оң жауаптардың үлесі 61-ден 45%-ға дейін төмендеді. Соған қарамастан, ең нашар қорытынды нәтиже Павлодар облысында байқалады. Онда тұрғындардың 48%-ы оң жауап, ал 19%-ы теріс жауап берді. Бұл Жетісу облысына қарағанда айтарлықтай жоғары.

Сондай-ақ, ақпан айында жеке материалдық жағдайдың өзгеруін күту қосалқы индексі айтарлықтай төмендеді. Материалдық жағдайлары жыл ішінде жақсарады деп санайтын қазақстандықтардың үлесі қаңтар айындағы 51,6%-ға қарағанда 48,8%-ға одан әрі төмендеуде. Бұл мәселеде жастар басқа жастағы адамдарға қарағанда оң көзқарастарын көрсетеді. Олардың арасында оптимистердің үлесі 66-дан 70%-ға дейін өсті. Екінші жағынан, 60 жастан асқан адамдардың тек 27%-ы (қаңтар айында 35%) бұл сұраққа оң жауап берді.

Өңірлер бойынша нәтижелердің едәуір жақсарғанын Шымкент қаласы көрсетті. Оң жауаптардың үлесі 52-ден 57%-ға дейін өсті. Осыған қарамастан, Қызылорда облысы көшбасшы болып қала береді, онда ұқсас көрсеткіш 62%-ға жетеді. Екінші жағынан, ақпан айындағы ең үлкен шегіністі Маңғыстау және Қарағанды облыстары көрсетті. Бұл өңірлерде оптимистердің үлесі 13 және 8 пайыздық тармаққа төмендеді. Қостанай облысы өңірлік рейтингтің аутсайдері болды, ол бұған дейін. Бұл облыста респонденттердің 31%-ы жеке болашақтарына оң көзбен қарайды.

Қазақстан тұрғындарының инфляциялық күтулері мен сезімдері біршама өсті. Ал қаңтар айында ол көрсеткіш рекордтық төмен мән көрсеткен еді. Тұрғындардың 47,1%-ы (қаңтар айында 45,4%) ақпан айында бағалардың қатты өскенін байқады. Десе де ол жылдық инфляцияның шегі байқалғанда, яғни 2023 жылғы ақпан айында болған көрсеткіштен айтарлықтай аз. Ол кезде бұл үлес 62,4%-ды құрады. Бір жыл деңгейінде бағалардың өсуі жылдамдағанын байқағандардың үлесі 58,3-тен 60,1%-ға дейін өсті. Осылайша қараша-қаңтар айларында қол жеткізілген бүкіл прогресті жоғалтты.

Бір ай деңгейндегі инфляциялық күтулер айтарлықтай үлкен өсімді көрсетті. Бағалардың қатты өсуін күткен адамдардың үлесі 15,9-дан 18,5%-ға дейін өсті. Соңғы тоғыз айда бұл ең төменгі екінші нәтиже болды. Алдағы 12 ай деңгейінде бағалардың өсуі жылдамдайды деген болжам 19,6-дан 20,4%-ға дейін аздап өсті. Бұл 2023 жылы жыл бойы тіркелген цифрлардан айтарлықтай төмен болып отыр. Рас, бір жыл бұрын дәл осы үлес тек бір пайыздық тармаққа жоғары болатын. Яғни бір жыл ішінде инфляциялық күтулер сәл төмендеді. Бірақ егер жаз және күз айларымен салыстыратын болсақ, онда халықтың бағалардың болашақта өсуіне деген алаңдаушылығы қалай да төмендеді.

ҚР Ұлттық Банкінің инфляциялық сезімдер мен күтулер бойынша осыған ұқсас зерттеуі де негізгі көрсеткіштердің сәл өзгергенін көрсетті. Осы зерттеу деректеріне сәйкес, бір жыл ішінде бағалардың қатты өсуін күтушілердің үлесі 24,7-ден 24%-ға дейін төмендеді. Бұл ретте бір ай деңгейінде көрсеткіш 19-дан 21,3%-ға дейін өсті. Бұл көктем мен жаз мезгілдеріне қарағанда жоғары.

Қазақстандықтарды жекелеген тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің арасында ет және құс еті, сүт және сүт өнімдері, нан және нан-тоқаш өнімдері, көкөністер мен жеміс-жидектер сияқты азық-түліктің негізгі түрлеріне бағалар аса алаңдатады. Бұл төрттік соңғы төрт айда өзгермеген күйінде қалып отыр. Осыған қарамастан, қаңтар айына қарағанда респонденттердің орташа есеппен 3,2 пайыздық тармаққа аз бөлігі жоғарыда аталған тағамдарды атап өтті. ТКШ қызметтері бойынша үлестердің қатты өскені байқалады. Қазақстандықтардың қаңтар айындағы 12,5%-ға қарағанда 18,3%-ы бағалардың өскенін байқады. Бір қызығы, дәл ТКШ қызметтері ақпан айындағы айлық инфляцияны жылдамдатудың негізгі драйвері болды. Естеріңізге сала кетейік, ақпан айында айлық инфляция қаңтар айындаға 0,8%-ға қарағанда 1,1%-ға жетті. Бұл ретте ақылы көрсетілетін қызметтер бағасының орташа өсуі а/а 1,7%-ды құрады. Бұл соңғы 10 жылдағы ақпан айындағы ең жоғары мән болып табылады. Азық-түлік бағасының өскенін байқайтын адамдар саны азаюда. Ақпан айында азық-түлік тауарлары бағасының өсуі а/а 0,8%-ға жетті. Бұл бес жылдағы ақпан айындағы ең төмен көрсеткіш болып отыр.

Қазақстандықтардың ақпан айында девальвациялық күтулері қаңтар айына қарағанда біршама өсті. Бұл ретте ақпан айында теңге долларға қарағанда тек 0,3%-ға әлсіреді. Нәтижесінде бір жыл деңгейінде теңгенің әлсіреуін күтіп жүрген қазақстандықтардың үлесі 47,6-дан 50,5%-ға дейін, ал бір ай деңгейінде 27,1-ден 29,3%-ға дейін өсті. Дегенмен, бұл көрсеткіштер 2023 жылғы тамыз-желтоқсан айларында тіркелген көрсеткіштерден қалай да төмен.

Кредиттік сенім индексі 0,6 тармаққа төмендеп, одан әрі 34-37 тармақты құрайтын тұрақты диапазонда қалуда. Ол сегізінші ай қатарынан тіркелген. Қазіргі уақытты кредит алу үшін қолайсыз уақыт деп санайтын қазақстандықтардың үлесі 49,5-тен 51,8%-ға дейін өсті. Бұл ретте, қазіргі уақытты ақша үнемдеуге қолайлы уақыт деп санайтындардың үлесі 35,8-ден 32,4%-ға дейін айтарлықтай азайды. Бұл нәтиже 2023 жылғы қыркүйек айынан бергі ең төменгі көрсеткіш болды.

Ақпан айында тыныштық деңгейі аздап төмендеді. Қазақстандықтардың 54%-ы қазіргі уақытты мазасыздық тудыратын уақытқа қарағанда тыныш уақыт деп атап өтті (қаңтар айында 55,5%). Соған қарамастан, тек оң жауап нұсқасын таңдағандардың үлесі 3,9 пайыздық тармаққа өсті. Бұл жалпы тыныштық деңгейінің төмендеуін айтарлықтай өтеді. Бір жыл ішінд